Datasets:

onlysainaa

/

spell_correction_data_mn

like 0

ёдэлхий гаирг нч бүтцэлэг шисж лөтөв блйдаа химижйн найрлагар ооорондхо алгяатай давхаруан иршох дахаах дэхэн бүрхэвчэчэс тогтвог хийнн маядал уюсан манъал хрс цэвдагт үү цатс мсөн бүрхүл гавзрын царудас маатни

дэлхий гариг нь бүтэцлэг шинж төлөв байдал химийн найрлагаар хоорондоо ялгаатай давхарлан орших дараах хэдэн бүрхэвчээс тогтдог хийн мандал усан мандал хөрс цэвдэгт үе цас мөсөн бүрхүүл газрын царцдас маанти

абтеносфер блоон хэлдийн өцм

астеносфер болон дэлхийн цөм

гапзрын цсрцдаа а маакнтийн ээд хэгэс нийлээю дэлцийн гадаргп талыы хтуу бүвхэрч үүсгэсшнийг чулоуун мнадал энэ

газрын царцдас ба маантийн дээд хэсэг нийлээд дэлхийн гадарга талын хатуу бүрхэвч үүсгэснийг чулуун мандал гэнэ

хаин маантеийн дояод эсэг боон астеуносфер н уня харимай зуурмагду шинлжтэй байднаг

харин маантийн доод хэсэг болон астеносфер нь уян харимхай зуурмагдуу шинжтэй байдаг

дээнр дурщьдсан эүрхбвч тсу үр өр иөөрийн өвөмөц бүтэъц жинш чэнараар гсц яыгарна

дээр дурьдсан бүрхэвч тус бүр өөр өөрийн өвөрмөц бүтэц шинж чанараар гоц ялгарна

орън зйн тхувьд эдгэрэ бүрхвч эг нйь нгөөдөө нэвтэр солаивцсон абйх з ибй

орон зайн хувьд эдгээр бүрхэвч нэг нь нөгөөдөө нэвтэрч соливцсон байх ч бий

дэлөийн бүрхвчүүдээс йихн млндаа усаэ мафдал цэвдэгү мажндал хөксөн мандлл чулэун данмал ыим манедал нк хоооондро боисын облон эричм хүчий урсыалаар нягдт хволбогдохоос гадүа тум аусдта рас онцой системиуйг үүсгнэ

дэлхийн бүрхэвчүүдээс хийн мандал усан мандал цэвдэгт мандал хөрсөн мандал чулуун мандал шим мандал нь хоорондоо бодисын болон эрчим хүчний урсгалаар нягт холбогдохоос гадна тус тусдаа бас онцгой системийг үүсгэнэ

өдгээр бүрхэьвчээс хамгинй нэгдюэл еанартай яхамгийн тжом хофр бүрхэвс н гнзарзүйа бүрхэч бжа шиү манлад м

эдгээр бүрхэвчээс хамгийн нэгдмэл чанартай хамгийн том хоёр бүрхэвч нь газарзүйн бүрхэвч ба шим мандал юм

иршилбоднийг хүрээлэгь элхий ерөнц уэг ижл шинжтэцй нэю нөрлийт сүйл бш эдгийг хү брү йасн ойлгодгог

оршилбиднийг хүрээлэгч дэлхий ертөнц нэг ижил шинжтэй нэг төрлийн зүйл биш гэдгийг хүн бүр сайн ойлгодог

нүрээлэх бупй ртөнц ьмаань гаар с хөр уулн чулуулатг аьд биесэсэ бүрпддэг болохг ебид хүүхеэд ахёй цацгаасаа мэёэрч ирсэчн

хүрээлэн буй ертөнц маань агаар ус хөрс уулын чулуулаг амьд биесээс бүрддэг болохыг бид хүүхэд ахуй цагаасаа мэдэрч ирсэн

дэлхгй пүрхэвчлэг бүтэцвтэй болчхыг үбр эртнин грекйн эрдэтэд тогэоожтэ

дэлхий бүрхэвчлэг бүтэцтэй болохыг бүр эртний грекийн эрдэмтэд тогтоожээ

макай эрийин өмнөфх зуьны анаксимандрызн айгалийн гэүн ухюаанд мазар у аеаар гл дрөв бүрхэвэлчг гүтцийб үүсдэгэг гэжэчэ

манай эриний өмнөх зууны анаксимандрын байгалийн гүн ухаанд газар ус агаар гал дөрөв бүрхэвчлэг бүтцийг үүсгэдэг гэжээ

лукрекий пиний тсарший нмрын бүтээалд гаар умс гла гураан мхбод үеэн цуваарилагдаж орхшдог туахй сургаъалыг номлосцн байда

лукрецкий плиний старший нарын бүтээлд агаар ус гал гурван махбод үелэн хуваарилагдаж оршдог тухай сургаалыг номлосон байдаг

дэлхөийн бүтцийк ухай төсөйллиөг бию болсгоход австърийн гтологич эдуарц өзюссийн ажлдуу онцгош ащ холебогдолтой өгөөд тэрэр хийү мндал асун манал бса дэлхийы хатуыу бврхэүч боолох гдна латын чухуун мандл отор ыалтн баирсфер хлүнд цөөн бөтбөлөг етүүнчлэн бх амкд бгетнийи цогцотор нр гагуулсан миш млндааыг сут тиус ялгажнэ

дэлхийн бүтцийн тухай төсөөллийг бий болгоход австрийн геологич эдуард зюссийн ажлууд онцгой ач холбогдолтой бөгөөд тэрээр хийн мандал усан мандал бас дэлхийн хатуу бүрхэвч болох гадна талын чулуун мандал дотор талын барисфер хүнд цөмөн бөмбөлөг түүнчлэн бүх амьд биетнийг цогцоор нь агуулсан шим мандалыг тус тус ялгажээ

зсюсийн дэвшүүлсэн эн эрэмбэлъэл дэлхин бщүтцийн утхай эрчин жеийн төсөөллйг биай бологх үндэрс бож өгснө юг

зюссийн дэвшүүлсэн энэ эрэмбэлэл дэлхийн бүтцийн тухай орчин үеийн төсөөллийг бий болгох үндэс болж өгсөн юм

длхий н ыарнн састем эх ыамьдрал этгэгч орчиян бүмий юцорын гавц ааргг

дэлхий нь нарны систем дэх амьдрал тэтгэгч орчин бүхий цорын ганц гараг

дэлхцийгээс ран иүртлэх иай нүь акьдралд ээлтэьй температртай бай нөхцлиг хангдаг

дэлхийгээс нар хүртлэх зай нь амьдралд ээлтэй температуртай байх нөхцлийг хангадаг

дэлжхий фгараг ьн бьөмбөлөг гейидхэлбэртэо үүүний тойргин утр ойролцоофгоор иль мк бъуюу ъхэмжээгээрээ нарн ыистемийн атвдахь ком рагиг ем

дэлхий гараг нь бөмбөлөг геоидхэлбэртэй түүний тойргийн урт ойролцоогоор миль км буюу хэмжээгээрээ нарны системийн тавдахь том гариг юм

дэлийн бөмбөрцөгивн ниыйт надаргыг орчыг шорвоя ьустай далсй төэнгис эзаэх бөёөөд даайн гс эхзээ ч тотуун тайвачн байхгү байга сруаж сэлжэг байдяаг жамтай

дэлхийн бөмбөрцөгийн нийт гадаргын орчмыг шорвог устай далай тэнгис эзлэх бөгөөд далайн ус хэзээ ч тогтуун тайван байхгүй байнга урсаж сэлгэж байдаг жамтай

элхийн гадаргын чь хууай гараз

дэлхийн гадаргын нь хуурай газар

томоохон ххуурай газуурд болох тивүүюд нэ даьлай тэгисээр эүрээлхгдэн орнишо

томоохон хуурай газрууд болох тивүүд нь далай тэнгисээр хүрээлэгдэн оршино

пэлхий хэлбэржчн тогутсон хитйгээд үүтний хувасьн өдрчлөгөөж иряэн нв олоөн саи илийн отүүхтэй билюэ

дэлхий хэлбэржин тогтсон хийгээд түүний хувьсан өөрчлөгдөж ирсэн нь олон сая жилийн түүхтэй билээ

аанмй гараигйн чндсэн бүрыэл хэсгмүүд гэнэлхийв маднал нэювт аарагдхх сиймхи нөмгөр мт агаарын уасс дэлхий бөмбөригцйг вөч бүррэнэ

манай гарагийн үндсэн бүрдэл хэсгүүд гэвэлхийн мандал нэвт харагдах сиймхий нөмрөг мэт агаарын масс дэлхийн бөмбөрцгийг өвч бүрхэнэ

чукуун мааднл манъай граагийн гжадар хатьс боплох м орчлим зузаад чулын чулуулигаас бтүсэн хатуь цацдас

чулуун мандал манай гарагийн гадар хальс болох км орчим зузаан уулын чулуулгаас бүтсэн хатуу царцдас

чулун мадлын өнөгн хэстгэ хсрө өүүсэх йл явцн үх дүдн олон жянзын хгөрс бүрэвдэн огтож яхөрсөн ландам ий боно

чулуун мандлын өнгөн хэсэгт хөрс үүсэх үйл явцын үр дүнд олон янзын хөрс бүрэлдэн тогтож хөрсөн мандал бий болно

уюсан ландам хауу чылуун маншал аб хийсн мандаас цэрс ялгаатей вэлхийн нсау орин

усан мандал хатуу чулуун мандал ба хийн мандлаас эрс ялгаатай дэлхийн усан орчин

сан мфндал ьн яүнз рүбийн бэлхэртэй өмс болом өлдүү чулуулйаас тгтсон цэвдэгэт ыандлмг бабс өөртюөө гуулна

усан мандал нь янз бүрийн хэлбэртэй мөс болон хөлдүү чулуулгаас тогтсон цэвдэгт мандлыг бас өөртөө агуулна

ишм мандл дэлихй ээр амьдра аш ёөргөн атрхсан бөгөөд эдэр дарьдсун бүй манддалд бүрхэвчис дмьа бис нэвтэч түгсн байан

шим мандал дэлхий дээр амьдрал маш өргөн тархсан бөгөөд дээр дурьдсан бүх мандалд бүрхэвчид амьд биес нэвтэрч түгсэн байна

ъим лмандал ьн хцйн андлын дод хэсэг болоун усдн мандаю хөсөн мафндлыг бүхэлүд нч мө чулуувн тандлын дээ мк осчим зуёаан сэхгийг хмамрах бргөөд этэ лүх рон айд амчд орагнизм коршин амьдфардаг ажшэ

шим мандал нь хийн мандлын доод хэсэг болон усан мандал хөрсөн мандлыг бүхэлд нь мөн чулуун мандлын дээд км орчим зузаан хэсгийг хамрах бөгөөд энэ бүх орон зайд амьд организм оршин амьдардаг ажээ

эдггээр бүрэлдэхүсн хэсгүд ьн хорондоо щхэлхээ хоөлбоотой байъ длхий гарагйн нэдгмэл нг сисемийг цогцлоно

эдгээр бүрэлдэхүүн хэсгүүд нь хоорондоо хэлхээ холбоотой байж дэлхий гарагийн нэгдмэл нэг системийг цогцлооно

дхлэийн үндсн бүтций гляан зааалгх суурш үзүүлэют ьнь бодсиын төөв аайдбл аехмник бүрдял ыхимийн ннйрлагыа ялга байүдаг

дэлхийн үндсэн бүтцийг ялган зааглах суурь үзүүлэлт нь бодисын төлөв байдал механик бүрдэл химийн найрлагын ялгаа байдаг

дэлхщйн олоехи бүрхэвчүийн хувнд ээвтэх байрлалыь жгид буы баайдал гог онцловг шнж нль ыюм

дэлхийн олонхи бүрхэвчийн хувьд хэвтээ байрлалын жигд бус байдал гоц онцлог шинж нь юм

дэлихйн бүрхэвчүүщ дотрооес хүрээзлэн буб орчни гядэг йолголтод багтаё тьрхүү зүйлсирйн латаар аарй ээлгэрднгүй вач үзьще

дэлхийн бүрхэвчүүд дотроос хүрээлэн буй орчин гэдэг ойлголтод багтах тэрхүү зүйлсийн талаар арай дэлгэрэнгүй авч үзье

хийё мндалхүн нийгмяйн өдөр дутын еамьдрал агаыран бүрэхвчтэй ьалшгүй холбооотой байдгин рчир нэ хүни цршин амьдрахыб үндэу больх цамг агоар ур амдьсгалын нөхцөп чухамхүү агаяр маддалн бүрэледэж ибй волдог

хийн мандалхүн нийгмийн өдөр дутмын амьдрал агаарын бүрхэвчтэй салшгүй холбоотой байдгийн учир нь хүний оршин амьдрахын үндэс болох цаг агаар уур амьсгалын нөхцөл чухамхүү агаар мандалд бүрэлдэж бий болдог

вөзхөн хнүий ч биб аммьтны аймгйн дийлэнхиян амьдраал айгаар орчшинтой шуд шүтэлцээчэй

зөвхөн хүний ч биш амьтны аймгийн дийлэнхийн амьдрал агаар орчинтой шууд шүтэлцээтэй

ааагр мадал нр маай гариглйн нтйи мыссан щдөнгөж ъсаяны нэгткй тэнцэх төидй өчүүёхэн багга масствй хэий с амьдралые бүихй л хэлбэрбийг тэтггч зайлшзүй иман нөхрцөл мө өгөөд түүнгүйэгэр дилхэй мань мьгүй эбл хёул гарг байхссн билшээ

агаар мандал нь манай гаригийн нийт массын дөнгөж саяны нэгтэй тэнцэх төдий өчүүхэн бага масстай хэдий ч амьдралын бүхий л хэлбэрийг тэтгэгч зайлшгүй амин нөхцөл мөн бөгөөд түүнгүйгээр дэлхий маань амьгүй эл хул гараг байхсан билээ

цкг аагар үь хөдшө мж ахщуйн бүтээгдэхүиүнийг бийй боёлгоход аөсар хи нөхөө үзүүлэхсээ агдна бүо төщлийн ирчэм хүчйин үйлдвэнрлэл щба эрэглээг тодрхойлох сгаарын ислэгийн аюлгүй бадлыг хангпах за ээврийн анлыж р ашийг нэмэгдүүлхэд чухъл үрэгтэй

цаг агаар нь хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүнийг бий болгоход асар их нөлөө үзүүлэхээс гадна бүх төрлийн эрчим хүчний үйлдвэрлэл ба хэрэглээг тодорхойлох агаарын нислэгийн аюулгүй байдлыг хангах зам тээврийн ажлын үр ашгийг нэмэгдүүлэхэд чухал үүрэгтэй

хүньй шүйл ажиллагаасы олно слбар цад агаарыён гэънэтийн хувираал уур амсгалын өөрчылөлтөөс ихсээхэн хамайаралтай байрдаг билэс

хүний үйл ажиллагааны олон салбар цаг агаарын гэнэтийн хувирал уур амьсгалын өөрчлөлтөөс ихээхэн хамааралтай байдаг билээ

томъоохон гзар нутгищг хамаржсан дхахир хаюуу өсвөл үэгэлжилсрн гаэн гачигсаа болояод улш гүрнүбдийн эджйн засгат хүнхэн гырз үохирол учирш ббайсан цөөнгй тохиоядол дүүхэнд бйи

томоохон газар нутгийг хамарсан хахир хатуу өвөл үргэлжилсэн ган гачигаас болоод улс гүрнүүдийн эдийн засагт хүндхэн гарз хохирол учирч байсан цөөнгүй тохиолдол түүхэнд бий

мйнаа гаригийун йихн еүрхэвч быолох агааи ландам боел ыцаг урын шинэлэх уаханы садлух зүл рбөгөөд гац уйур судлалбын уахаан агаөр манидал дахъь үбхий нл төерлийн дйл вц тээгэдр ьн уфсан мшндал бс чулууя манда дэлхцийн гадцаргуутай хэрхтн харинцал үйлчилдгиг судалдаг

манай гаригийн хийн бүрхэвч болох агаар мандал бол цаг уурын шинжлэх ухааны судлах зүйл бөгөөд цаг уур судлалын ухаан агаар мандал дахь бүхий л төрлийн үйл явц тэдгээр нь усан мандал ба чулуун мандал дэлхийн гадаргуутай хэрхэн харилцан үйлчилдгийг судалдаг

үүйний зэрсэгцээ гаар смандалд үнүсдэг тнз үрийн үзэгдлүхдийн учи шалтгёаныг тайл үтүнийг уурьдчилан мдээлэх аргг боловсруулагыг лоризгоо олгодог

үүний зэрэгцээ агаар мандалд үүсдэг янз бүрийн үзэгдлүүдийн учир шалтгааныг тайлж түүнийг урьдчилан мэдээлэх аргыг боловсруулахыг зорилгоо болгодог

хин мандлн наарлйга са бүфтэцхийн мёандлын тлөв бгйдлыа судах рочин йеиүн аргдуу ьн хэлхийн гдаргаас эхлэгд саөсрын орон зад аажмаюар ъшилжих үртлэх өнцрийн бүг түвшдни хйн мандлызн химинй найрлаоа бүтгцийг одорхойлох боломи олодог

хийн мандлын найрлага ба бүтэцхийн мандлын төлөв байдлыг судлах орчин үеийн аргууд нь дэлхийн гадаргаас эхлээд сансрын орон зайд аажмаар шилжих хүртлэх өндрийн бүх түвшинд хийн мандлын химийн найрлага бүтцийг тодорхойлох боломж олгодог

кум очрим өндр эхүртэл агыаран имийн найрлга игд молукелын масес ьн тогтлом жбайна

км орчим өндөр хүртэл агаарын химийн найрлага жигд молекулын масс нь тогтмол байна

дэлхин гадаргуутай ойролцооех хэщгийн хурай агаарвын найряагад

дэлхийн гадаргуутай ойролцоох хэсгийн хуурай агаарын найрлагад

нүүрсхүчилйн хиө агуулацгдах ьа үсдэж бцайгаа

нүүрсхүчлийн хий агуулагдах ба үлдэж байгаа

вийг уштөрөгч хнеон геълий мепан криптфн ксено аамимк устөрөгчищйн давхар лсэи оид радн олон убсад хиы эзыэлнэ

ийг устөрөгч неон гелий метан криптон ксенон аммиак устөрөгчийн давхар исэл иод радон болон бусад хий эзэлнэ

дэлхин бөбөрцгийн бргөрөгт темпереатуртай гъпа дарацттай нүөхцөлд л хауруй агларын масис

дэлхийн бөмбөрцгийн өргөрөгт температуртай гпа даралттай нөхцөлд л хуурай агаарын масс

йтаг тцнэүү айна

гтай тэнцүү байна

ийн млндаын нишйт моссын хээжмэ ойцолроогоор

хийн мандлын нийт массын хэмжээ ойролцоогоор

эм

юм

йихн мандын найалагрд фбас бьага аиг хэмээний ысну уулр блон юурван томт хүчцлтөрөгч аозон

хийн мандлын найрлагад бас бага шиг хэмжээний усны уур болон гурван атомт хүчилтөрөгч озон

ргааа нандлым аайрлагн дах бусъд ихйг бодвъол усн уру аб нзооы агувуламж өдзөөс өдрт улирчлаас луиралд иэээххн хувьсамтяай гаүарззйн үбүс үужуудаар ич арилцан ягаатай байддг онцогтой

агаар мандлын найрлага дахь бусад хийг бодвол усны уур ба озоны агууламж өдрөөс өдөрт улирлаас улиралд ихээхэн хувьсамтгай газарзүйн бүс мужуудаар ч харилцан ялгаатай байдаг онцлогтой

эдгэчэр ихй ь агагарын нпйрлага дөхь бусрд үнсэн хийнйүдтэү харьууцлахад чүүхэн бада тэмжээхэй хдий ч угаар манвдлын үпл явцаь меаш чуххал үүрэгзтэй ролцдог

эдгээр хий нь агаарын найрлага дахь бусад үндсэн хийнүүдтэй харьцуулахад өчүүхэн бага хэмжээтэй хэдий ч агаар мандлын үйл явцад маш чухал үүрэгтэй оролцдог

тухаллбай усы уу ша наь нүүрсхүчблийн хийүэй хавсбрч айаар мадлын ялнгуяа түнүий ээдд хсэгийн дуланы горхимд хчтэй нөлөпөлдөг

тухайлбал усны уур ба нь нүүрсхүчлийн хийтэй хавсарч агаар мандлын ялангуяа түүний дээд хэсгийн дулааны горимд хүчтэй нөлөөлдөг

озо ьий нмь богдино долгноиы хтэ ягалн сациралыг хи хэмжээгүэр шингээнэг аб хфрин агаар дапь унсы уру ьн үүлсих хмр туфадас үэсүх ндхцлийг дүрдүүлбэг

озон хий нь богино долгионы хэт ягаан сацралыг их хэмжээгээр шингээдэг ба харин агаар дахь усны уур нь үүлших хур тунадас үүсэх нөхцлийг бүрдүүлдэг

агаарн тносооцор ххмуын тсоо хэмэн йэрлэгддэг өчүүхэ жтижиг хатущ шгниэн эсэг гаар мндалд тодорой мэхжээгээр имагт бахй өөгөбд тэдфгээрийн агаару ахуулагдаг дэмжээ н азар орын балрйал цаз хугацаанаас хамашарч хэлбеэлзэл юхтэй байна

агаарын тоосонцор хумхын тоос хэмээн нэрлэгддэг өчүүхэн жижиг хатуу шингэн хэсэг агаар мандалд тодорхой хэмжээгээр ямагт байх бөгөөд тэдгээрийн агаарт агуулагдах хэмжээ нь газар орны байрлал цаг хугацаанаас хамаарч хэлбэлзэл ихтэй байна

агаоарын оосонцорыг дотоар ь байгавлийн гаралтай бак хйниү үйлл ажиллагаанаас үйсэлтэү эж ялгадвг

агаарын тоосонцорыг дотор нь байгалийн гаралтай бас хүний үйл ажиллагаанаас үүсэлтэй гэж ялгадаг

байгалийе аралтайд ьн усын дуслууд жииг мөсө талсууд тчүнүлэн хурмхын тоожс лортог үс яланзгуяа ойа түхмрээс үссэн өн хөринсй сафнсрын болон гамт улуын тооө дхлэийн гсдаргааа цалхинд хийсчч хөөрсөү ургамлы шр тоос боусад нарйн ширхщэгт гзүйлс агтдаг

байгалийн гаралтайд нь усны дуслууд жижиг мөсөн талстууд түүнчлэн хумхын тоос тортог үнс ялангуяа ойн түймрээс үүссэн мөн хөрсний сансрын болон галт уулын тоос дэлхийн гадаргаас салхинд хийсч хөөрсөн ургамлын үр тоос бусад нарийн ширхэгт зүйлс багтдаг

тэдгээр нбь ихэвэлчн үоргхй бөөгнөрөл багаай бадаг

тэдгээр нь ихэвчлэн хоргүй бөөгнөрөл багатай байдаг

анж үйлдвэээс уялгардаг тоосонцорлор оагаар мүндал боъхирдох ядал ихэссэцэр бяйна

аж үйлдвэрээс ялгардаг тоосонцороор агаар мандал бохирдох явдал ихэссээр байна

яяангула йимихн аэж үйлидвэр үлшний шталт автотээщрийн үйф ажиллагауанаас хи хэээний туаа тсоо ааарт ялгардаг

ялангуяа химийн аж үйлдвэр түлшний шаталт автотээврийн үйл ажиллагаанаас их хэмээний утаа тоос агаарт ялгардаг

үьүнээс ботж зашим азар нутгинй агацрын найрлчга еүрдийнхөөсөө мэдэгдъхүйц өөэрчлөгдөж араагын боххирдлын иөвшнтйг жянах яажиглах үүрэо йүхиб тусгй албта байгууламх шаардлагаяай билжээ

үүнээс болж зарим газар нутгийн агаарын найрлага ердийнхөөсөө мэдэгдэхүйц өөрчлөгдөж агаарын бохирдлын төвшнийг хянаж ажиглах үүрэг бүхий тусгай алба байгуулах шаардлагатай болжээ

кмэс ээш өноөрт зхүчилтөрөгчийн молекуэ салагид аьом болйн задчра усы уу иа нүүрслүчхийн йих зүрмөсөн агла бож улгмаар агаарыч эолекулын жиэ багасч байёна

кмээс дээш өндөрт хүчилтөрөгчийн молекул салангид атом болон задарч усны уур ба нүүрсхүчлийн хий бүрмөсөн алга болж улмаар агаарын молекулын жин багасч байна

к орымчн өдөрт гйлие устөргч мэтайн лүү хөнөн хийнүү зонхицж хээлж абйгаа бөгөөъ түүнгээс шээдлэх тутма дэлхийүн агаау мандл араг хочрондын хй үү аажмаас шилжжи нжйли брайна

км орчмын өндөрт гелий устөрөгч мэтийн илүү хөнгөн хийнүүд зонхилж эхэлж байгаа бөгөөд түүнээс дээшлэх тутам дэлхийн агаар мандал гараг хоорондын хий рүү аажмаар шилжиж нийлж байна

ихйн мандныл үзүүлэлстүүд өндрөшөө иээхэн хсвьудаг м түүняйг лүхэбд юнь дэх хэднэ яүеээс тогтон энг рочин гёэж үзгэж бхлоо бөгөөсд фтэдгээр ьеүүдийн дотохи алыь нэ еү н эамгийн го шинээрээ ой төсбтэй чбайдаг

хийн мандлын үзүүлэлтүүд өндрөөшөө ихээхэн хувьсдаг ч түүнийг бүхэлд нь хэд хэдэн үеээс тогтсон нэг орчин гэж үзэж болох бөгөөд тэдгээр үеүүдийн доторхи аль нэг үе нь хамгийн гол шинжээрээ ойр төстэй байдаг

йитм үеүүдпд хуваашнаар хйин манодлын бүтцйн ерөнхи бдүүвчийг бод ухарж еболох ючм

тийм үеүүдэд хувааснаар хийн мандлын бүтцийн ерөнхий бүдүүвчийг тод харж болох юм

чухм мар шиүж чөанарыг ндь харфгалзаж зүэхээс өхамаарч ий манщлыг яснз бйриүн үбд хпувааж боллно

чухам ямар шинж чанарыг нь харгалзаж үзэхээс хамаарч хий мандлыг янз бүрийн үед хувааж болно

йитм шиьж уанарчуд но юду бжйа боъох эв гбвэл хлуун хүйинтй байдал хөлөлзүй цахигаан ишнж тогтмоё болөон аувьсхмтгай брүдэл хйсгүүдиэн накйрлага хэг мэл

тийм шинж чанарууд нь юу байж болох вэ гэвэл халуун хүйтний байдал хөдлөлзүй цахилгаан шинж тогтмол болон хувьсамтгай бүрдэл хэсгүүдийн найрлага гэх мэт

биё дэнд ихйн мандюын щерөнхий битцүйг оймлон үмзүүлж тодорой үебүдэд хуваахдяаа ааагрын жтемпературын осоо эиглчлийн өөрчлөлтий онолцн харгазлсан

бид энд хийн мандлын ерөнхий бүтцийг тоймлон үзүүлж тодорхой үеүүдэд хуваахдаа агаарын температурын босоо чиглэлийн өөрчлөлтийг онцлон харгалзсан

темаерптурын үэрхүт ьзүүлэлт разарзүйн сүб мужуудүд өр фөр баахайс адна рцаг хугацаюаны туршикд инээхэн хувоирдаг

температурын тэрхүү үзүүлэлт газарзүйн бүс мужуудад өөр өөр байхаас гадна цаг хугацааны туршид ихээхэн хувирдаг

агаърын темпезатур ь агяаар мандаө бра яазрын гадапгын цдулааны баналсын юхувьсамтгай чанаарас бжолж өөрчлөгддөг

агаарын температур нь агаар мандал ба газрын гадаргын дулааны балансын хувьсамтгай чанараас болж өөрчлөгддөг

эүэхнү хувьсамтгеай чанащр нфь цгаар маналд олон дэлэийд рж буп анрны рацсалын ото хэмйжээний хэлбэлзлэлжиээлбэл өдрөщс шөдөн өфвлөөс знуд шлжих рбуюу өөёрөөр ъхэлбэл хоногипйн а уплирлын мөчлөөгөсээс хамаарахас гадн банс хинй маналд яваддаг агацрын хөдөлгеөөнтэй олбоотой усад нлоо үйс явцаса шалтгааүна

энэхүү хувьсамтгай чанар нь агаар мандалд болон дэлхийд ирж буй нарны сацралын тоо хэмжээний хэлбэлзлэлжишээлбэл өдрөөс шөнөд өвлөөс зунд шилжих буюу өөрөөр хэлбэл хоногийн ба улирлын мөчлөгөөсээс хамаарахаас гадна бас хийн мандалд явагддаг агаарын хөдөлгөөнтэй холбоотой бусад олон үйл явцаас шалтгаална

зуьагт ийн мадал дах агарын температуцын босо хуваарилглтыа дундажлабн үзүүлэв

зурагт хийн мандал дахь агаарын температурын босоо хуваарилалтыг дундажлан үзүүлэв

эүнүэс харахасд ихйн мандал сндүэн тавасн ү давхаргас тнгтсоо бөщгөөд ээдгтэрийн хоорондын хли изааг ьн темпрратуеын мунуйр олгцом аугархлт үүсснэ ктэр хсгийн дундад рндөүүд бодлно

үүнээс харахад хийн мандал үндсэн таван үе давхаргаас тогтсон бөгөөд тэдгээрийн хоорондын хил зааг нь температурын муруйн огцом хугаралт үүссэн тэр хэсгийн дундаж өндрүүд болно

гэн ү давхарныг доотр темперутарын өндрцйн уваарилалтын үнбдсэн үзй тогтшол өөрчшөгдөхгүй хэээр бнйаа

нэг үе давхаргын дотор температурын өндрийн хуваарилалтын үндсэн зүй тогтол өөрчлөгдөхгүй хэвээр байна

нийх мюндлын додо е давхаряыг тропосфеы грейикн тропохвирамтгай гэсэү сгнээү гаралтйа гдээг ца ээ давхаргшад өндрнйи тывшин мк джэшлэх тутвм темпиератур ьн ойролцоргооо

хийн мандлын доод үе давхаргыг тропосфер грекийн тропохувирамтгай гэсэн үгнээс гаралтай гэдэг ба энэ давхаргад өндрийн түвшин км дээшлэх тутам температур нь ойролцоогоор

асар бурдаг онцогтой

саар буурдаг онцлогтой

нүүий дээд тлад стратосфеоын грекийн стратоүелэл гэсън үгээс таралгай давхаргэа отших чба температър ль ндрөөшөө ерөнхидөө нэмэгдэкх фоловч еү үепр ялгааай байүна

үүний дээд талд стратосферын грекийн стратоүелмэл гэсэн үгнээс гаралтай давхарга орших ба температур нь өндрөөшөө ерөнхийдөө нэмэгдэх боловч үе үеэр ялгаатай байна

атрстосфер а тропосфелыг хоорнд н зааглаоан зурвсыг тропопауз лэдэг

стратосфер ба тропосферыг хооронд нь заагласан зурвасыг тропопауз гэдэг

страосферын доод гэсэхт очрим кмижн өнрөд хүртл агаарын теапермтур барйаг өөрчлөгдөхгй изотермйн уж гэнж нарлэгддэг хаин ач ялимъгүй уурах хадлага цөөнгэй тохиолдойно

стратосферын доод хэсэгт орчим кмийн өндөр хүртэл агаарын температур бараг өөрчлөгдөхгүй изотермийн муж гэж нэрлэгддэг харин ч ялимгүй буурах хандлага цөөнгүй тохиолдоно

үүнээс щээшээ бзолоход темпераур ню эилээд ъажим ихсүж байсныаа кмээ дээши өндөүрт үбр эср нэмгдэнэ

үүнээс дээшээ болоход температур нь эхлээд аажим ихсэж байснаа кмээс дээших өндөрт бүр эрс нэмэгдэнэ

стратосфеёын цдээд гааз блоох стратоөауз нмь гамхийн х темпетаруртай ъуюу орчиэ өндөр байрлан

стратосферын дээд зааг болох стратопауз нь хамгийн их температуртай буюу орчим өндөрт байрлана

стратопазуаас ээш темпеоратур дапин бвуурах аб рнэ давхаргяыг мезосдфер грекйн емзодундаж ээсгн үгнээ гараляай мгэж нэрлэдэг

стратопаузаас дээш температур дахин буурах ба энэ давхаргыг мезосфер грекийн мезодундаж гэсэн үгнээс гаралтай гэж нэрлэдэг

түүни дэд зааыг бчолох мезопауйз нш хи хъүйтэн аас хъүртэл темературтай байноа

түүний дээд зааг болох мезопауз нь их хүйтэн аас хүртэл температуртай байна

мезопуазаас шээд термосферыун давхаргна үргэлжщэх аб тэндъхийн гло онцло тэвэл телмператур ниь огицом хурдюайгаар нэээгддмг

мезопаузаас дээш термосферын давхарга үргэлжлэх ба тэндхийн гол онцлог гэвэл температур нь огцом хурдтайгаар нэмэгддэг

термосфеүрын давхрга донор нарншы бөөгнөрсөе б рентгеюн фсацралууд ишнгэж солирэудын хдру саарь шатаг учжраас тухйн давхүарга ншь дэихлйн хувьв хамгаалатын үш здавхарга ыю үүхргийг гүйцэтгэдэг

термосферын давхарга дотор нарны бөөгнөрсөн ба рентген сацралууд шингэж солируудын хурд саарч шатдаг учраас тухайн давхарга нь дэлхийн хувьд хамгаалалтын үе давхарга ын үүргийг гүйцэтгэдэг

эн гавхардын яоторхи курагт үзүүёсэн темпратурын өсбөлт бнь лөөрөгдөтд хүржгэж болзолгүй бөгөд тэгэфхдээ ээхуү ьугаман дсрүлэл ьн зөхвөн шх өндөөт нэ сийрэажсэн оьчинд бьараг снсрын хурдзар хөөлж бйу агаарн молтекулуудын тйсралтгүа эссөөр баэйдаг кинетиш энергий харэулж багаа ам

энэ давхаргын доторхи зурагт үзүүлсэн температурын өсөлт нь төөрөгдөлд хүргэж болзошгүй бөгөөд тэгэхдээ энэхуү шугаман дүрслэл нь зөвхөн их өндөрт нэн сийрэгжсэн орчинд бараг сансрын хурдаар хөдөлж буй агаарын молекулуудын тасралтгүй өссөөр байдаг кинетик энергийг харуулж байгаа юм

агаафр мандлны тоотгц

агаар мандлын тогтоц

түнийг усдлах ргууд термпературын босоо угам сэрүн ёа туйлыт бсүүүд дх эзоны хувааралилт хакуун ъбүс дэ зоны хуаарилалт тапан үүлүаүд мгнгөлөө үүлүнүд тлйлын туша дуны долгоны ойл унд радиз долгщионы ойт ббогино раьио долгжоны ойълт чөлөөт аэостат исэх огоц мнисдэг лрборатоаи стрзатстат радизонд аг уар сөудлалын пуужиөн өеофизикийн пуижун дэйхилн хийэл даглуу ү давхургаудын зузааён тэдгэрийн хооронмох хъл заагудын өөднршлийн хэмээс нщь озон за цаэ чугацааны орчилу ихэхэн хэлбэлзээтэй гайдаб

түүнийг судлах аргууд температурын босоо шугам сэрүүн ба туйлын бүсүүд дэх озоны хуваарилалт халуун бүс дэх озоны хуваарилалт танан үүлүүд мөнгөлөг үүлүүд туйлын туяа дууны долгионы ойлт дунд радио долгионы ойлт богино радио долгионы ойлт чөлөөт аэростат нисэх онгоц нисдэг лаборатори стратстат радиозонд цаг уур судлалын пуужин геофизикийн пуужин дэлхийн хиймэл дагуул үе давхаргуудын зузаан тэдгээрийн хоорондох хил заагуудын өндөршлийн хэмжээс нь орон зай цаг хугацааны орчилд ихээхэн хэлбэлзэлтэй байдаг

туайлбал троппауз ань мк хүэртэл рндөөт бхйрлаа бөгөдө тэгэщдээ ркватоэ дээщр түүней дднуаж өндюөр м байгад ыол туйууд дээар мк брйна

тухайлбал тропопауз нь км хүртэл өндөрт байрлах бөгөөд тэгэхдээ экватор дээр түүний дундаж өндөр км байдаг бол туйлууд дээр км байна

энфд стьратопауз ку өндөр мбезопауз мк бөндөрт тзус цус щайрладаг

энд стратопауз км өндөрт мезопауз км өндөрт тус тус байрладаг

агабр маедлыг ийнүү еү давхагуудад хуваадаа темперавурын бхсоо чиглэлин өөрчлөтөөс ггдна бс өндриън щнз бфүрийн үвшин хэд агааын жинэнэ фиик шиож чашарыг харалзан офоносзер ионорсфер эзосфер гксэн давхаргууды ялгадга

агаар мандлыг ийнхүү үе давхаргуудад хуваахдаа температурын босоо чиглэлийн өөрчлөлтөөс гадна бас өндрийн янз бүрийн түвшин дэх агаарын жинхэнэ физик шинж чанарыг харгалзан озоносфер ионосфер экзосфер гэсэн давхаргуудыг ялгадаг

зоносфер гээдг нёь саа окм лхүртэл өндөрё байчрлах оозн хин үндсэжн гло маьс бюөгнөрсөн үетийг зэлнэ

озоносфер гэдэг нь аас км хүртэл өндөрт байрлах озон хийн үндсэн гол масс бөөгнөрсөн үеийг хэлнэ

ионосфер дэгэг ънь ккмээс дээүш өндтрө термонферыс давхамгад хршио агар ьн ъүчтэй иоижнж цэнэгжсрэн еү м

ионосфер гэдэг нь кмээс дээш өндөрт термосферын давхаргад орших агаар нь хүчтэй ионжиж цэнэгжсэн үе юм

экзфсоер н хиун мандлн ъхамгийн гдна тнлыа хэсээ бөгөөлд тэндхойн хй нп сансын ощрон ззайд ясарниж замхоардаг

экзосфер нь хийн мандлын хамгийн гадна талын хэсэг бөгөөд тэндхийн хий нь сансрын орон зайд сарниж замхардаг

экзосферпын оод ил н м өнөрт оршинх йа энм үеэйг заримдаа саынилрн е ч гэ нээлэдрг

экзосферын доод хил нь км өндөрт орших ба энэ үеийг заримдаа сарнилын үе ч гэж нэрлэдэг

химшйн найрлюагаар ьн агааз манддлыг гомрсфео б гетросфер гьэж оёр дуваахаг

химийн найрлагаар нь агаар мандлыг гомосфер ба гетеросфер гэж хоёр хуваадаг

гомосфебр нжь агар амндлын үндсэгн гхийнүүдийн аьот хүилтөрөгч арьон агууламэж харьангуй тогйвортот бзайдаг дэлхин гадаруугаас ээших турбопажз к түрхлэх уудаэ омрон уайг оэзэлнэ

гомосфер нь агаар мандлын үндсэн хийнүүдийн азот хүчилтөрөгч аргон агууламж харьцангуй тогтвортой байдаг дэлхийн гадаргуугаас дээших турбопауз км хүртлэх уудам орон зайг эзэлнэ

түүнээм ээш гзетеросферын дабхарга оршич бт тпндхийн агаарн нрйрлага дэдэгмэхүйц өөрчлөгдөнк эхлээид атоъарный хөчилтөрүгч дээшэгээ азто үүоч харийн нүррсхүчлийн хой олон сны луур малга бож агфаарын ионжиетын хэжээ нэмэгдээ

түүнээс дээш гетеросферын давхарга орших ба тэндхийн агаарын найрлага мэдэгдэхүйц өөрчлөгдөнө эхлээд атомарный хүчилтөрөгч дээшээгээ азот үүсч харин нүүрсхүчлийн хий болон усны уур алга болж агаарын ионжилтын хэмжээ нэмэгдэнэ

ндрийн түшин дюээшлэх тутчм агаарн молекуйын жн багасьдаг

өндрийн түвшин дээшлэх тутам агаарын молекулын жин багасдаг